ADAÇAYLARIOrjinal Adı Salvia türleriDiğer Adları ElmaotuBilgiGenellikle yakıcı kokuşu olan gri-yeşil yaprakları, bazı türlerdealacalı, hatta kırmızı ve mor renklerde olur. Çift dudaklı, derin hazneliçiçekleri genelde mor-mavi renkli iken, seyrek olarak beyaz ya da pemberenkli çiçek açan türleri de görülür. Bitkinin minik tohumları koyu kahverengive yumurta biçimlidir. Genelde tohumuyla kendiliğinden çoğalan adaçayıbitkisi, istenirse gövde çelikleriyle de üretilebilir.Konumuzu en çok ilgilendiren Tıbbi adaçayı (S. officinalis) türünün anayurduAkdeniz havzasıdır. Bu türün yapraklarında, oleum salisae adı verilen uçucuyağ, B vitamini ve tanen ile birtakım acı maddeler bulunur. Bu yapraklardanhazırlanan çay, uzun zamanlardan beri bedeni güçlendiren tonik olarakiçilmektedir. Tıbbi adaçayı Türkiye'de az yetiştiğinden, yerine, ülkemizdeyaygın olan ve benzer özellikleri taşıyan Anadolu adaçayı (S. triloba) türütüketilmektedir. Bu adaçayı bazı yerlerde salça ve yemeklere çeşni vermesiiçin katılır.Tibbi Etkilerive KullanımıKısaca adaçayı diye adlandıracağımız bitkinin tıbbi etkilerini ve bunlardanyararlanma yöntemlerim şöylece özetleyebiliriz:• Midevidir. Sindirimi kolaylaştırır.• Dispepsi (hazımsızlık) durumunda çok etkili bir gaz söktürücüdür.• Gece terlemelerini en aza indirger.• İdrar söktürücüdür.• Kadınlarda dölyatağı kaslarını uyarır. Aybaşı düzensizliklerini ve aşırısancıları giderir.• Östrojen hormonu içerir. Menopoz dönemi sıkıntılarını azaltır.Bütün bu etkileri için, adaçayının çiçek açmaya haşladığı ilkbahar sonu ile yazbaşlarında yaprakları toplanıp 35 C dereceden daha sıcak olmayan, gölgeyerlerde kurutulur. Kurumuş yapraklarından 1-2 tatlı kaşığı alınıp üzerine lbardak kaynar su dökülerek, yapraklar 10 dakika süreyle demlendirilir. Buinfüzyondaki yapraklar süzülür ve elde edilen çay, günde üç kez birer bardakiçilir.• Adaçayının içerdiği uçucu yağ, mukoza zarlarını iyileştirdiği için ağız, dişetive dildeki şikayetlerle boğaz ve bademcik enfeksiyonlarına karşı iyileştiricidir.• Bitki, antifungal etkiler taşır. Yani ciltteki mantarlara sürülürse onları yokeder.Bu etkileri sağlamak için, adaçayının kurumuş yapraklarından 1 tatlı kaşığıalınıp 1 bardak suya konularak kaynatılır. Sonra kabın üstü kapatılıp 15 dakikasüreyle bekletilir. Böylece elde edilen dekoksiyonla günde birkaç kez deringargara yapılır. Ya da bu dekoksiyon, mantarların bulunduğu yerlere dıştanuygulanır.• Adaçayı yaraların iyileşmesini hızlandırır.Bunun için, körpe adaçayı yaprakları ezilerek yara lapası hazırlanır. Bu lapayaraların üzerine kompres yapılarak, yaranın iyileşmesi hızlandırılır.• Adaçayı dişleri beyazlatır ve sağlamlaştırır.Bunun için, bir-iki körpe adaçayı yaprağı ya da toz haline getirilmiş kuruadaçayı yaprağı elle dişlerin üzerine bastırılarak sürtülür.UYARILAR• Gebe kadınlar adaçayını dahilen kullanmamalıdır.• Adaçayı sürekli olarak yüksek dozda alınmamalıdır. Ülkemizde çay yerinesık sık adaçayı ısmarlayan kahvehane müşterilerini uyarırız.ELMAYAĞI (YA DA ACI ELMAYAĞI)Ülkemizde kimi yerlerde Elmaotu da denilen Anadolu adaçayının çiçeklerininve yapraklı dallarının su buharıyla birlikte damıtılmasıyla elde edilen uçucuyağdır. Kimi eczane ve aktarlarda, küçük şişeler içinde satılır.Elmayağı, mide ve bağırsaklardaki gazı söktürücü, sindirimi kolaylaştırıcı,aşırı terlemeleri kesici ve idrar söktürücü olarak, günde bir kez l bardak suya3-5 damla katı-larak içilir. Daha fazla dozda alınması sakıncalıdır. Aynıformül dıştan yaraları temizleyici ve iyileştirici olarak kullanılır. Ancak, fazlaetkili olabileceği ve ciltte kızarıklıklara yol açabileceği için, badem yağı ya daçiçek yağıyla biraz inceltilmesi salık verilir.