Nilüfer Gözütok Ü[email protected] yılında da otomotivde yüzde 25, beyaz eşyada yüzde 5-10, tekstilde yüzde 5 daralma bekleniyor. Büyüme hızı düşenlerin yanında büyüme beklemeyen birçok sektör de ya iç pazarda ya ihracatta daralma riskiyle karşı karşıya. Bu tablonun faturası ise ağır. Gelir kaybı yaşayan sektörlerde ödemeler dengesi bozuluyor, kârlılıklar eriyor. Finansal olarak zorlananlar rekabetçilik konusunda da kan kaybediyor.2023 birçok sektör için zorlu geçti. Yurt içinde şubat ayında yaşanan deprem felaketi ve yüksek enflasyon hem üretimi hem tüketimi sekteye uğrattı. Yurt dışında ise ihracat pazarlarının daralması ihracat odaklı sektörlerde keskin bir daralmayı beraberinde getirdi. TÜİK`in Kasım 2023 verilerine göre konut satışları bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 14,9 azaldı. Toplam 1 milyon 87 bin 349 adetlik konut satışı gerçekleştiğini açıklayan Ege Yapı Yönetim Kurulu Üyesi Didem Güneş, “Bu da satış hacmi yönünden yaklaşık yüzde 27`lik bir daralma anlamına geliyor” diyor. Sinpaş GYO Yönetim Kurulu Üyesi Mahmut Sefa Çelik, bu düşüşün nedenlerini açıklarken ilk sıraya depremi koyuyor ve şunları söylüyor: “Geçen yılın başında yaşanan deprem felaketi, yılın ilk yarısındaki satışları olumsuz yönde etkiledi. Ayrıca enflasyonist ekonomik göstergeler nedeniyle inşaat maliyetlerindeki artış konut fiyatlarına ve satışlarına yansıdı.” Tekstil ve hazır giyim de geçtiğimiz yıl zorlanan sektörlerin başında yer aldı. Sektörün ana ihracat pazarı AB`de yaşanan daralma, dengeleri değiştirdi. Yeşim Grup CEO`su Şenol Şankaya, Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre sektörde miktar bazında ihracat artsa da kilogram başına değerin Türkiye`de 15 dolara, Uludağ İhracatçı Birlikleri`nde 20 dolara düştüğünü belirtiyor. Şankaya, “Bu olumsuz tablo doğal olarak siparişlerin azalmasına neden oldu. Bu durum üretim ve istihdam rakamlarına da yansıdı. TÜİK verileriyle üretim, hazır giyimde yüzde 16,7 daralırken bu oran tekstilde yüzde 5,9 olarak gerçekleşti. Kapasite kullanım oranlarında her iki sektörde de düşüşler yaşandı. Bunlara paralel olarak her iki sektörde de istihdamda kayıplar gözlemlendi. Tüm bu faktörlerin etkisiyle tekstil yüzde 10, hazır giyim yüzde 9,2 daralmayla 2023`ü tamamladı” diyor. DÜŞÜŞ NEREDE?Meyve suyu sanayisi de geçtiğimiz yılı daralmayla kapattı. Ülkemizde meyve suyu tüketiminin lüks tüketim olarak nitelendirildiğini belirten Ersu Genel Müdürü Melisa Akman, bu sebeple hane halkının yaşadığı finansal kısıtlılıkların bu tüketimi engellediğini dile getiriyor. “2023 yılında yüksek enflasyon ortamında durum tam da bu şekilde gerçekleşti. 2023`te meyve suyunda yüzde 30 daralma oldu” diyor. Tavuk eti üretimi de geçtiğimiz yıl yüzde 4 düştü. Burada ana neden ihracat pazarlarındaki yüzde 25`lik daralma oldu. Yurt içi pazarın yıl içinde yaklaşık yüzde 3 hacim büyümesi gösterdiğini tahmin eden Keskinoğlu CFO`su Nevzat Şahin, “Değer bazında tavuk etinde yıllık enflasyon oranı civarında bir artış olduğunu düşünüyoruz” diyor. Yılı büyüme rakamlarıyla kapatan birçok sektörde de büyüme hızı önceki yıllara göre düştü. Takım tezgahları 2023`te yurt içi satışlarda yüzde 10 büyüme kaydetti. Ancak bu performansla sektörün 2022`deki büyümesinin yüzde 25 altında kaldığını belirten TİAD Başkanı Murat Akyüz, “Küresel ekonomik koşulların, geçmiş ve gelecekteki seçimlerin yarattığı belirsizliklerin, çevre ülkelerde devam eden iç ve dış savaşların neden olduğu sorunların ve 2023 Şubat ayında yaşanan deprem felaketinin, makine imalat sanayisini olumsuz yönde etkilediğini söyleyebiliriz” diyor. Miktar bazında büyürken değer bazında kayıp yaşayanlar da oldu. Örneğin kimya sektörü ihracatı, 2023 yılında miktar bazında yüzde 8 büyürken değer bazında yüzde 9 geriledi. İKMİB Başkanı Adil Pelister, “Değerdeki erimenin sebeplerinden biri küresel emtia fiyatlarındaki gerileme oldu” diyor. Paket un pazarı yüzde 3,5, ev dışı tüketim pazarı da yüzde 8-9 civarında büyümesine rağmen un tüketiminin büyük bölümünün yapıldığı fırın kanalı geçtiğimiz yıl büyümedi. Doruk Un Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO`su Gürsel Erbap, “Ancak ihracattaki artışı da düşünürsek toplam sektör büyümesinin yüzde 2-3`ler civarında gerçekleştiğini tahmin ediyoruz” diye konuşuyor. 2024 GÖRÜNÜMÜ2024`e yönelik beklentiler hem dünyada hem Türkiye`de büyüme hızının düşeceği yönünde. Bu nedenle beyaz eşyadan tekstile, konuttan mobilyaya birçok sektörde daralma kaçınılmaz görülüyor. Arçelik CEO`su Hakan Bulgurlu, yüksek enerji fiyatları ve artan borçlanma maliyetlerinin tüketicileri vurması nedeniyle 2024`te Avrupa beyaz eşya pazarının birim satış bazında yüzde 5 küçülmesini bekliyor. Bulgurlu`ya göre Türkiye beyaz eşya sektöründe de durum farklı olmayacak. Yönetici, iç pazara yönelik de “Büyük bir yavaşlama olacak” diyor. Otomotivde de keskin bir daralma endişesi var. Otomotiv Sanayii Derneği (OSD) Başkanı Cengiz Eroldu, “2023`te ülke ekonomisini soğutmaya yönelik politikaların gündemde olacağı dikkate alındığında pazarın yüzde 25`e varacak şekilde daralması söz konusu olabilir” diyor. Tekstilde ise beklenti yüzde 5`lik bir daralma olacağı yönünde. Bu yıl sektör açısından en büyük riskin artan maliyetler nedeniyle siparişlerin Uzak Doğu ülkelerine kayması olduğunu dile getiren Şenol Şankaya, “Maliyetlerin artmasına rağmen dövizin stabil seyretmesi, üreticilerin fiyat verirken zorlanmasına neden oluyor. Enflasyonist ortamın devam etmesi, siparişleri de olumsuz etkiliyor. Ancak 2025`ten itibaren siparişlerde bir hareketlilik yaşanacağını öngörüyoruz” diyor. Mobilya da adetsel bazda küçülme riskiyle karşı karşıya. MOSDER Başkanı Mustafa Balcı, 2023`te ihracatta yüzde 3, değer bazında yüzde 15 daralan sektörün bu yıl iç pazarda daralabileceğini söylüyor. “Dış pazardaysa büyümenin dolar bazında gerçekleşeceğini öngörüyoruz” diyor. İnşaat ve gayrimenkul sektörü de ilk yarının sıkıntılı olacağını düşünüyor. Ege Yapı Yönetim Kurulu Üyesi Didem Güneş, “Döviz kurlarında devam eden artışlar inşaat sektöründe maliyet artışının devam etmesine yol açıyor. İç ve dış faktörlerin bir araya gelmesiyle gayrimenkule ulaşım önemli derecede kısıtlanmış durumda” diye konuşuyor. ÖNE ÇIKAN NEDENLERMetal ve döküm sektöründe de yüzde 5-10 arasında bir daralma ihtimali üzerinde duruluyor. Kutes İcra Kurulu Başkanı Ali Esat Kutmangil, bu tahmini daralmanın artan faiz oranlarının etkisiyle tüketimdeki yavaşlamadan kaynaklanacağını düşünüyor. Kutmangil, “Bununla birlikte dış satışlar ve ihracat piyasasındaki gelişmeler de söz konusu daralma üzerinde belirleyici olabilir. Global ticaret dinamiklerindeki değişimler, döviz kurlarındaki oynaklık ve ticaret politikalarındaki potansiyel güncellemeler dış satış performansımızı etkileyerek genel sektör daralmasına katkıda bulunabilir” diye konuşuyor. Yeme içme sektörü de özellikle 2024 yılında düşen satın alma gücünün etkisini daha yoğun hissedecek gibi görünüyor. Happy Group Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Aymutlu, bu yıl sektör genelinde bir oran veremese de daralma bekliyor. Meyve suyunda daralma beklentisi yüzde 7-10 arasında. TİAD Başkanı Murat Akyüz de takım tezgahlarında yılın ilk 9 ayında küresel çapta bir daralma olabileceğine işaret ediyor. Karcher Türkiye Genel Müdürü Gökhan Gökmen, temizlik makineleri sektöründe özellikle enflasyon oranları ve finansmanın zorlaşması dolayısıyla bazı alanlarda talep daralması olabileceğini düşünüyor. “İç planlamamızı, hitap ettiğimiz toplam temizlik teknolojisi pazarında sıfır adet büyümesi ve yüzde 4 değer büyümesi olacağı yönünde bir senaryoya göre yaptık. Perakendede özellikle pahalı ürünlerde hem satın alma gücü yetersizliği hem artan faizler ve daralan taksit seçenekleri dolayısıyla düşüş olabilir” diyor. HIZI DÜŞENLERBazı sektörlerde daralma değil ama büyüme hızında önemli bir düşüş olacak görünüyor. Son on yılda ortalama yüzde 8,3 büyüyen plastik sektöründe, 2024 yılında en fazla yüzde 3`lük bir büyüme tahmini yapılıyor. 2024 yılında 2023`e kıyasla yüzde 1-1,5`lik daralma olacağını öngördüklerini ifade eden PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, “Daralmanın iç pazar talebinde, ihracat ve ithalattaki gerilemeden kaynaklanacağı tahmin ediliyor. 2024 yılında üretim ve iç talebin en çok yüzde 3 artacağı, ithalatın yüzde 9, ihracatın da yüzde 1 gerileyeceği düşünülüyor” diyor. Hazır giyimde enflasyon ve sıkılaşma politikaları etkisiyle ciro artışlarının etkilenebileceğini dile getiren İpekyol Group CEO`su Uğur Ayaydın, “2024 yılında sektörde nominal bir daralma beklemiyoruz. Fakat reel büyüme veya daralma oranı, müşterinin alınacak sıkılaştırma önlemlerine göstereceği reaksiyona göre şekillenecek” diye konuşuyor. 2023 yılında tahminen adetsel bazda yüzde 20, dolar ciro bazında yüzde 30 oranında büyüyen dikiş makinesi sektöründe de sektörün en büyük oyuncularından Singer, büyüme öngörmüyor. Singer Türkiye Genel Müdürü Sinem Kınran Parlak, “Daralma da beklemiyoruz. Sektörümüz potansiyel olarak büyüme trendinde. Yüksek faiz ve para sıkılaştırması sebebiyle büyüme beklemiyoruz” diyor. Makine ihracatçıları da bir daralma beklentisi içinde değil. İlk yarıda yüzde 2-3`lük yavaş bir büyüme olabileceğini, ikinci yarıda da hem Türkiye`de hem ihracat pazarlarında beklenen faiz indirimleri sonucu yüzde 6-7`lik bir büyüme sağlanabileceğini ifade eden MAİB Başkanı Kutlu Karavelioğlu, “Olası bir daralma ancak jeopolitik risklerden kaynaklanabilir” diye konuşuyor. MALİYET NE OLACAK?Daralma sektörlerde gelir kaybının yanı sıra finansal dengeleri bozuyor, kârlılıklarda düşüşe neden oluyor. Finansal anlamda zorlanan sektörler rekabetçiliklerinde de kayıp yaşıyor. Özellikle küresel olarak rekabet gücünü kaybetme riskiyle karşı karşıya kalan sektörlerin başında da tekstil geliyor. Artan maliyetler nedeniyle dünyanın en önemli markalarından biri olan Inditex Grubu`nun siparişlerinin bir kısmını Uzak Doğu`ya taşıdığına dikkat çeken Yeşim Grup CEO`su Şenol Şankaya, “Emek ve işçi yoğun sektörler olan tekstil ve hazır giyim, tüm bu gelişmelerden olumsuz etkilenecektir. Sektörün şu andaki en büyük sorunu kârsızlık” diyor. Plastikte 2024 yılında yüzde 1 düzeyinde net gelir kazancı bekleniyor. PAGEV Başkanı Yavuz Eroğlu, bu düzeyin potansiyel gelir beklentisinin en az yüzde 2 altında olduğunu söylüyor. Un sektöründe de daralma fiyat rekabetini artırıyor. Küçülen pastadan daha fazla pay alma yarışının fiyat ve vade rekabetini tetikleyeceğini dile getiren Doruk Un Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO`su Gürsel Erbap, “Bu durum doğal olarak kârlılıkların düşmesine neden oluyor. Sektördeki kâr marjları bir önceki yıla göre yüzde 10-15 civarında düşer diye tahmin ediyoruz” diyor. Yeme içme sektöründe de kârlılıklar önemli bir düşüş riskiyle karşı karşıya. Happy Group Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Aymutlu, müşteri talebinin düştüğü, personel, enerji ve kira maliyetlerinin arttığı, sektör genelinde gerçekleşen zamların birebir yansıtılamadığı bir ortamda kârlılıklar açısından sektör genelinde minimum yüzde 35 düşüş olmasını bekliyoruz” diyor. ÖNLEMLER LİSTESİ Şirketler daralmaya karşı kendi önlemlerini de alıyor. Tepe Home, finansal risklerini dağıtarak süreçlerini yönetiyor. Fiyat artışlarından etkilenmemek için toplu hammadde alımı gerçekleştiriyor. İnoksan, yurt dışı satışta, özellikle proje bazlı olmayan cihaz satışlarında büyüme planı yapıyor. Müşteri networklerini geliştirmeye odaklandıklarını dile getiren İnoksan Yönetim Kurulu Başkanı Vehbi Varlık, “Yurt içindeyse girdi maliyetlerindeki değişimi fiyatlara yansıtacağız. Kısmen de verimlilik çalışmalarıyla fiyat artırma baskısını azaltmaya çalışacağız” diyor. Ariş, tüm kategorilerde farklı ürünleri hayata geçirmeyi planlıyor. Ariş Yönetim Kurulu Başkanı Kerim Güzeliş, yeni ürünleri daha az kârlılıkla tüketiciye sunacaklarını söylüyor. Yeşim Tekstil, talepteki azalmayı ve maliyet artışlarını katma değerli ürün imalatıyla telafi etmeyi amaçlıyor. Şenol Şankaya, “Özellikle spor markalarının sentetik ve polyester ürünlere olan yönelimi, bu alandaki gelişmelerle birlikte 2024 ve 2025`te ciddi fırsatlar sunabilir” diyor. Cotton Box Yönetim Kurulu Başkanı Nuri Turgut, finansman maliyetlerindeki durumun stoklardan finansman üretmeyi zorunlu kıldığını söylüyor. “Kampanyalı satışlarla stokları minimuma çekmemiz gerekiyor” diye konuşuyor. Keskinoğlu, sektörde daralma beklentisi olmamasına karşın proaktif bir bütçe yönetim stratejisi uygulamayı planlıyor. Keskinoğlu CFO`su Nevzat Şahin, “2024 yılında büyük ölçekli sabit sermaye yatırımları gerektiren büyüme planları yerine daha mütevazı bütçelerle finansal ve operasyonel sürdürülebilirliği güçlendirmeye yönelik projeleri önceliklendirdik” diyor.“5,5-7,5 MİLYAR DOLAR GELİR KAYBI OLABİLİR”RAMAZAN KAYA TGSD BAŞKANIKÜÇÜLMENİN BOYUTU Hazır giyim sektörü üretim olarak 2023 yılını adet/miktar bazında yüzde 4 küçülmeyle kapattı. İhracat tarafında miktar olarak yüzde 15 küçülme yaşandı. İç pazarda ve turistlerin alışverişlerinde adet/miktar olarak yüzde 8 artış gerçekleşti. Tüm bunların sonucunda sektör genelinde yüzde 4 küçülme oldu. 2024 yılında sektörde adet olarak ihracatın aynı kalacağını, iç pazardaysa yüzde 3-4 büyüme olacağını öngörüyoruz. Sektör toplamı adet/miktar olarak 2024 yılında yüzde 2-2,5 arasında artış sağlayabilir. Değer olarak da ihracatta bir önceki yılın korunması hedefleniyor. İç pazarda büyüme değer olarak yavaşlar.“YÜZDE 3-4 BÜYÜME BAŞARI OLUR” Değer olarak 2024 yılında yüzde 3-4 bir büyüme başarı olur. Bu yıl büyüme iç pazardan ve turist alışverişlerinden gelir. İhracattaysa pazarlarda ikinci yarıda beklenen toparlanma olmazsa miktar ve değer olarak gerileme yaşanabilir. Daralma ancak mevcut koşulların değişmesiyle olabilir. Bunlar kredi kartlarında taksitli ödemelere kısıntılar getirilmesi; bölgemizdeki sıcak çatışmaların genişlemesi ve turist gelişinin azalması; son olarak da ihracat pazarlarımızda yılın ikinci yarısında, sonbaharkış sezonunda beklenen toparlanmanın olmaması durumları. Bu üç olumsuz koşulun aynı anda yaşanması halinde iç pazarda 3-4 milyar dolar, turist harcamalarında 1,5-2 milyar dolar ve ihracatta 1-1,5 milyar dolar olmak üzere toplam 5,5-7,5 milyar dolar arasında gelir kaybı olabilir.“BÜYÜME BEKLEMİYORUZ”VOLKAN BOZAY TÜRK ÇİMENTO CEO`SU2023 PERFORMANSI 2023 yılı tahminlerimize göre çimento üretimimizin geçen yıla göre yüzde 9 oranında artışla 80,3 milyon ton, iç satışlarımızın yaklaşık yüzde 20 artışla 65 milyon tonun üzerinde gerçekleştiğini öngörüyoruz. İhracat rakamlarına bakacak olursak bir önceki yıla oranla yüzde 28 oranında düşüşle 19,7 milyon tonluk bir dış satış gerçekleştirdiğimizi düşünüyoruz. Ayrıca sektörümüzün yine 2023 yılında bir önceki yıla göre yüzde 18 düşüşle 1 milyar 260 milyon dolar değerinde dış satış gerçekleştirmesini bekliyoruz.“İÇ PİYASA DURAĞAN OLACAK” 2023 yılında yaşadığımız deprem felaketlerinin ardından kentsel dönüşüm projeleri başta olmak üzere deprem bölgesinin yeniden inşası planı devreye girdi. Bu nedenle 2023 yılında iç piyasayı canlandıran iç satış artışlarına ilave bir katkının 2024 yılında yaşanmayacağı, dolayısıyla bu yıla benzer rakamlarda gerçekleşerek durağan geçmesini bekliyoruz. Diğer bir ifadeyle 2024 yılında bir büyüme beklemediğimizi söyleyebiliriz. İhracatta, uluslararası pazarlarda ve enerji maliyetlerindeki değişime bağlı olarak 2023 yılında yaşadığımız düşüşün miktar bazında duracağına, değer bazındaysa mevcut durumu koruyacağına dair işaretler alıyoruz.“PİYASA DURGUN SEYREDECEK”AYDIN ERKOÇ MASFED BAŞKANITABLO NASIL OLUR? 2023 tamamında 1 milyon 150 bin civarında sıfır aracın satılacağını, ikinci el otomobil pazarının da 6,8 milyon bandında olacağını öngördük. İkinci el tüm motorlu kara taşıtlarının kapanış rakamları da öngördüğümüz üzere 10 milyon bandında oldu. 2024 yılı öngörüsü olarak, 650-700 bin civarında sıfır aracın satılacağını, ikinci el otomobil pazarının da mükerrer satışlar ve küçük motorlu istisnai araçlar hesaba katılmadığında 6,4 milyon dolaylarında olacağını tahmin ediyoruz. Ticari araçlar da dahil tüm ikinci el motorlu kara taşıtı satışlarının da 9 milyon civarında olacağını öngörüyoruz. “KURLA FİYATLAR YÜKSELECEK” Bir büyümeden bahsetmemiz gerekirse adet bazında olmayacağını ama araç fiyatlarındaki değişimlerle ilintili olabileceğini düşünebiliriz. Bu durum dövize, enflasyonist gelişmelere endeksli olabilir. Döviz kuru yükseldikçe araç fiyatları yükselmeye devam edecek. Pazardaki daralmanın başlıca sebepleri faiz oranlarının yüksek, vade sayısının düşük olması ve tüketicinin finansmana erişimde yaşadığı sıkıntılar. Bu sürecin devamlılığıyla doğru orantılı daralmanın devam edebileceğini düşünmekteyiz. Piyasanın canlanması için tüketicinin banka kredisi kullanırken yaşadığı sıkıntıların ortadan kalkması gerekiyor. Önceden taşıt kredisi kullanımında araç tutarının yüzde 70`ini kredi olarak alabiliyordunuz, fakat şu an yüzde 30`unu kullanabiliyorsunuz. Bu konuda iyileştirme yapılmadığı takdirde piyasa 2024 yılında da durgun seyredecek.